Zając szarak - Lepus europaeus (Linnaeus, 1758)
Rząd: Zającokształtne - Lagomorpha
Rodzina: Zającowate - Leporidae

Opis: Tułów zająca jest wydłużony, klatka piersiowa wysoka, lecz bardzo wąska, a kręgosłup giętki. Silne tylne nogi (skoki) są mocno rozwinięte, dwukrotnie dłuższe od przednich. Przednie skoki mają po pięć palców, tylne po cztery palce, wyposażone w mocne pazury. Dolna strona stóp obrośnięta jest gęstymi włosami; tworzącymi rodzaj szczotki. Wielkie stojące uszy (słuchy) zająca są bardzo ruchliwe, a zwierzę może poruszać nimi we wszystkich kierunkach. Słuchy są ważną cechą rozpoznawczą wszystkich trzech gatunków zającowatych występujących w naszym kraju. U szaraka słuchy są dłuższe niż głowa, z czarnymi szczytami. Słuchy bielaka również mają czarne szczyty, lecz przyłożone do głowy sięgają jedynie końca pyska. U królika słuchy są krótsze niż głowa, bez czarnych szczytów. Oczy (trzeszcze) są duże, okrągłe barwy brązowej, bocznie osadzone w głowie. Charakterystyczna dla zająca jest głęboko w poprzek dzielona górna warga. Na końcu pyszczka występują długie włosy czuciowe. Sierść (turzyca) zająca składa się z gęstego i wełnistego podszycia oraz dłuższych, mocniejszych włosów pokrywowych. Na spodniej części ciała włosy są koloru białego, na bokach ciała - białe z rudawymi końcami, na stronie grzbietowej ciała są szare z żółtordzawym zakończeniem i ciemnobrunatną podstawą. Gdzieniegdzie spotkać można także włosy czarne. Na tylnej części grzbietu i na udach występuje lekki srebrzysty nalot. Mieszanina tych odcieni barw daje wierzchniej części kożucha zająca kolor ziemisty. Brzuch, podgardle i wewnętrzna strona nóg są białe. Krótki i dobrze owłosiony ogon (omyk) z wierzchu jest czarny, a od spodu biały. Nieraz występuje też mała biała plamka na czole, zwłaszcza u zajęcy młodych. Uzębienie składa się z 28 bezkorzeniowych zębów rosnących przez całe życie.
Wzór zębowy: 2 0 3 3/1 0 3 2. Cech odróżniającą zajęcokształtne od gryzoni jest przede wszystkim występowanie w górnej szczęce za pierwszą parą siekaczy drugiej pary drobnych siekaczy Istnieją też znaczne różnice w budowie zębów.
Występowanie: Zając szarak zamieszkuje obecnie całą Europę, z wyjątkiem Norwegii oraz północnych części Szwecji, Finlandii ł Związku Radzieckiego. W Azji granica zasięgu tego gatunku dochodzi na wschodzie do rzeki Ob.

Biotop: W Polsce zając występuje wszędzie, choć w bardzo zróżnicowanym zagęszczeniu. Brak go jedynie w najwyższych, skalistych partiach Tatr. Zając, zwierzę pierwotnie stepowe, odznacza się wielkimi zdolnościami dostosowywania się do różnych warunków środowiskowych. Oprócz odpowiadających mu najbardziej terenów polnych, zamieszkuje również i lasy, bagna, torfowiska, wydmy nadmorskie; obszary rekultywowane, a nawet tereny miejskie. Jeżeli chodzi o lasy, to zasiedla on przede wszystkim ich obrzeża oraz mniejsze kompleksy. W głębi większych lasów spotyka się go znacznie rzadziej. Wraz ze zwiększającą się wysokością terenu nad poziomem morza liczebność zajęcy się zmniejsza.

Pokarm: Zając odżywia się wyłącznie pokarmem roślinnym. W skład jego jadłospisu wchodzi większość roślin uprawnych w różnej postaci, trawy i rozmaite zioła, pączki, młode pędy, a także kora grubszych gałęzi i pni drzew oraz krzewów, ponadto niektóre owoce, nasiona oraz grzyby. Pełna dzienna dawka żywieniowa zająca wynosi 800-1000 g świeżej masy Zając w zasadzie nie pije wody. Wystarcza mu woda zawarta w pokarmie oraz kropelki rosy lub deszczu na roślinach. Znane są jednak sporadyczne wypadki picia przez zające wody z rowów, kałuż itp.

Rozród i rozwój: Zające mogą osiągnąć dojrzałość płciową już w pierwszym roku życia. Minimalny okres niezbędny do osiągnięcia tej dojrzałości i przystąpienia do rozrodu wynosi u samic 7 miesięcy, u samców zaś 5-6 miesięcy. Zając przez 10 miesięcy w roku wykazuje fizjologiczną zdolność do rozmnażania się. Przerwa występuje jedynie w październiku i listopadzie, kiedy w najądrzach samców brak jest plemników. W zależności od warunków atmosferycznych danego roku ruja (parkoty) zaczyna się w styczniu lub lutym i trwa do sierpnia-września. Czas trwania ciąży u zająca można określić na 40-43 dni. W warunkach klimatycznych zachodniej Polski pierwsze zające rodzą się już na początku lutego. Są to jednak wypadki stosunkowo rzadkie. Liczące się w skali populacji mioty pojawiają się dopiero w marcu. Stanowią one około 10% łącznej liczby urodzonych w sezonie. Samica rzuca w roku 3 lub 4 mioty, w odstępach około dwóch miesięcy. Łączna liczba urodzonych przez jedną samicę wynosi średnio 7,4 młodych. Liczba młodych w miocie waha się od 1 do 6. W pierwszym wczesnowiosennym miocie rodzą się zazwyczaj tylko jedno lub dwa młode. Im starszy zając, tym większa średnia wielkość miotów. Okres laktacji trwa do 30 dni. Młode karmione są mlekiem raz na dobę pod osłoną ciemności. Na podstawie badań nieużytkowanej łowiecko populacji zająca, maksymalną fizjologiczną długość życia zająca określono na 12-13 lat. Praktycznie licząca się długość życia zająca wynosi 5 lat. Lista potencjalnych drapieżników - prześladowców zająca jest obszerna. Znajdują się na niej wszystkie ssaki drapieżne, z kotem domowym i psem włącznie oraz większe ptaki drapieżne z jastrzębiem, błotniakiem stawowym i myszołowem na czele. Niewiele jednak z tych drapieżników jest w stanie pochwycić i udławić dorosłego zająca. Stanowi on ofiarę jedynie dla wilka, rysia, silniejszego psa oraz lisa, a wyjątkowo dla orła przedniego, puchacza i jastrzębia. W łowiskach polnych, czyli tam gdzie populacja zająca może występować w znacznym zagęszczeniu - podstawowym i jedynym liczącym się w bilansie ilościowym drapieżcą dla zająca jest lis.

Behawior: W warunkach krajobrazu cywilizowanego zając prowadzi głównie nocny tryb życia. Podczas dnia przebywa w swojej kotlinie (legowisku), śpiąc bądź spoczywając. O wyborze miejsca na legowisko decyduje występowanie osłony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i oczywiście także bezpieczeństwo. Jeżeli do legowiska zbliża się wróg, zazwyczaj wcześnie zauważony przez zająca, to zając w pierwszej fazie trwa w bezruchu. Z chwilą przekroczenia przez prześladowcę określonej strefy bezpieczeństwa, ogromnym susem wyskakuje z kotliny i ucieka. Jest on wytrwałym i szybkim biegaczem; potrafi rozwinąć szybkość do 80 km/h. Zając również doskonale skacze w dal i wzwyż. Potrafi też dobrze pływać, choć na ogół nie wchodzi do wody bez rzeczywistej potrzeby. Sam sposób poruszania się zająca odbiega dość znacznie od sposobu poruszania się innych ssaków lądowych. Biega wyłącznie kłusem. Porusza się skokowo, przy czym tylne nogi stawiane są obok siebie, a przednie - jedna za drugą. Sporo czasu zajmuje zającowi czyszczenie ciała. Za pomocą szczotkowatych łapek, zwilżonych przez polizanie, myje i szczotkuje cały kożuch. Zając w zasadzie jest nietowarzyski i prowadzi samotne życie. Nawet więzy matki z młodymi są bardzo luźne i krótkotrwałe. Nie jest on jednak zwierzęciem absolutnie asocjalnym. Występuje u niego tendencja do grupowego rozmieszczenia w terenie. Badania pozwoliły ustalić, że zające tworzące tego rodzaju luźne, małe skupienia pozostają pomiędzy sobą w kontakcie słuchowym, węchowym i wzrokowym. Obszary aktywnie zajmowane przez poszczególne zające są stosunkowo niewielkie i obejmują powierzchnię rzędu kilkunastu hektarów. Na tym obszarze znajduje się jedna lub kilka zajmowanych kotlin oraz żerowisko. Teren penetrowany przez zające jest jednak znacznie większy. Łączy się to przede wszystkim z faktem, że w razie niebezpieczeństwa szuka on ratunku w ucieczce. Ustalono, że w okresie, kiedy pola nie są pokryte roślinnością, średnia odległość takiej ucieczki wynosi okoł0 1000 m w linii prostej. Następnie zając zatacza łuk i wraca na teren, z którego został ruszony. Areał osobniczy zakreślony pętlami tras ucieczki, przebiegającymi w różnych kierunkach, ma powierzchnię około 350 ha.

Znaczenie gatunku: Szkody wyrządzane przez zające, a mogące mieć znaczenie gospodarcze, powstają głównie w sadach i szkółkach zadrzewionych, których młode drzewka są narażone zimą na ogryzanie kory. Szkody w uprawach polnych, w porównaniu ze szkodami wyrządzanymi przez niektóre inne gatunki zwierząt łownych, są stosunkowo niewielkie. Przy dużej obfitości roślin żerowych i rozproszeniu zajęcy szkody te są nawet trudno zauważalne. Na terenach leśnych szkody wyrządzane przez zające polegają przede wszystkim na zgryzaniu pędów młodych drzewek na uprawach. W łowiskach leśnych zajęcy jednak zwykle jest niewiele, stąd i ewentualny rozmiar szkód jest nieznaczny.

źródło: lowiecki.pl